Κ.Ν.: Μακροζωϊας ἐπιτίμιον

("Ἐφημερίδα τοῦ Κ.Σ.Μ."/Τεῦχος 176/Φεβρουάριος 2015)

 

Ἡ ζωή καί ὅταν εἶναι σκυλίσια, εἶναι γλυκιά. Γι’αὐτό λέμε στούς γάμους «νά ζήσετε» καί στίς γιορτές «χρόνια πολλά». Ἀπό τήν ἀρχαιότητα οἱ θρησκεῖες τοῦ Μονοθεϊσμοῦ μᾶς λένε, ὅτι ἄν εἴμαστε καλοί σ’αὐτήν, μετά τόν θάνατο θά ἔχουμε μιάν ἄλλη ζωή, πολύ καλλίτερη καί ἀτελεύτητη. Ἀλλά ἐπειδή δέν συναντήσαμε ποτέ κανέναν πού νά ἐπέστρεψε ἀπό τόν ¨ἄλλο κόσμο¨ γιά νά μᾶς ἀφηγηθῆ τί γίνεται ἐκεῖ, οἱ δέ πνευματιστικές συνεδριάσεις δέν εἶναι πειστικές, ἀκόμη καί μεταξύ τῶν ἱεραρχῶν μας ἐπικρατεῖ ἀμφιβολία γιά τό ἄν θά ἀπολαύσουμε ὄντως τήν αἰώνια ζωή. Καί ἀγωνίζονται γιά τήν παράταση τῆς παρούσης.

Χαιρόμαστε λοιπόν πολύ, ὅτι ἡ διάρκεια τῆς ζωῆς ἔχει αὐξηθῆ σημαντικά στίς μέρες μας χάρις στά ἐπιτεύγματα τῆς ἰατρικῆς καί τῆς τεχνολογίας πού τήν ὑποστηρίζει. Αὐτό ὅμως ἤδη μᾶς δημιουργεῖ ἕνα σοβαρό πρόβλημα: Τά ἀσφαλιστικά ταμεῖα πληρώνουν τίς συντάξεις γήρατος ἐπί πολύ περισσότερα χρόνια. Οἱ κυβερνήσεις θέλουν νά μειώσουν τήν ζημιά τοῦ κοινωνικοασφαλιστικοῦ συστήματος αὐξάνοντας τόν ἀριθμό τῶν ἐτῶν ἐργασίας πού δίνουν τό δικαίωμα σύνταξης. Στίς χῶρες ὅπου οἱ πολῖτες ἔχουν τό δικαίωμα νά διαφωνοῦν, οἱ συνταξιοῦχοι ἀντιστέκονται στήν αὐξηση τῶν ἐτῶν τῆς ἐργασίας, λέγοντας ὅτι κουράστηκαν σ’αὐτά σημαντικά καί δέν μποροῦν πιά νά ἐργαστοῦν ἄλλο.

*

*  *

Τό πόσο γερνοῦμε πλέον πολύ ἀργότερα ἀπό ὅ,τι παλιά, φαίνεται ἀπό τήν διασωθεῖσα εἴδηση τῶν ἀθηναϊκῶν ἐφημερίδων «ἅμαξα ἐλαύνουσα ἀπό ῥυτῆρος παρέσυρε πεντηκοντούτην γέροντα».

Ὁ στρατηγός Δαγκλῆς ἀφηγούμενος τήν ζωή του ἔλεγε, πώς ὅταν παντρεύτηκε στά νειᾶτα του, παρίστατο περιχαρής στόν γάμο ὁ πεθερός του, ὁ ἀγαθός πενηντάρης γέρων.

Σέ ἕνα μυθιστόρημα του ὁ G. H. Wells βάζη τήν ἡρωϊδα του νά λέει μέ θλίψη πώς τριαντάρησε, ἔχει δηλαδή ἀρχίσει νά γερνᾶ. Ἀλλά πρίν ἀπό μερικά χρόνια ἡ καλλονή Κα Δήμητρα Λιάνη πού ξετρέλανε ἕναν πρωθυπουργό, τόν Ἀντρέα, ἔλεγε πώς τήν ζηλεύουν γιατί εἶναι 40 ἐτῶν.

Ὅταν πέθαινε παλαιά κάποιος στά εἰκοσιπέντε του θεωρούσαμε, ὅτι ἔφυγε κάπου 35 χρόνια νωρίτερα ἀπό τό ἀναμενόμενο. Σήμερα ξέρουμε, ὅτι ὁ θάνατος τόν βρῆκε ἐξαιρετικά νωρίς καί ἡ θλίψη μας γι’αὐτόν εἶναι πολύ μεγαλύτερη. Συγχρόνως ἐπιβάλλεται ἡ αὔξηση τῆς φροντίδας του νά μήν ὑποστῆ ἕνα ἀτύχημα πού θά διακόψη τήν ζωή του, πού ἔχει ἐπιμηκυνθῆ.

*

*  *

Ἀπό τά πρῶτα δυσάρεστα πού μαθαίνει ἕνα παιδάκι, εἶναι ὅτι ἡ ζωή δέν εἶναι μιά δεδομένη κατάσταση. (Ἤ ὅπως ἔλεγε ὁ θυμόσοφος καθηγητής τῆς μαιευτικῆς Διονύσης Ἀραβαντινός, ὅτι ἀπό τήν στιγμή πού γεννιόμαστε εἶναι προγραμματισμένο νά πεθάνουμε.) Ὅτι ὁ μπαμπάς του ἤ ἡ μαμά του εἶναι δυνατόν κάποια μέρα νά φύγουν ἀνεπιστρεπτί κι αὐτό νά ὀρφανέψη. Ὅποτε τοῦ ἔλεγαν, γιά νά τό παρηγορήσουν, ὅτι ὑπάρχει μιά μετά θάνατον ζωή στόν οὐρανό, τήν ὁποίαν ρυθμίζουν οἱ ἄγγελοι, μιά τυπική ἀντίδραση τοῦ μικροῦ εἶναι νά δεθῆ ὅλη ἡ οἰκογένεια μέ ἕναν σπάγγο, ὥστε ἄν τραβήξη ἕνα μέλος της ὁ ἄγγελος, νά ἀνεβοῦν καί τά ὑπόλοιπα μαζί στόν οὐρανό.

*

*  *

Τό προσδόκιμον τῆς ζωῆς ἔχει φθάσει διευρωπαϊκά τά 87 καί συνεχῶς αὐξάνει. Στά ἀγγελτήρια τῶν κηδειῶν εἶναι πολλοί πού διαβάζουμε ὅτι εἶχαν ὑπερβῆ τά 90. Γι’αὐτους χρησιμοποιοῦνταν ἄλλοτε εἰρωνικά ἡ ἔκφραση ¨κορακοζώητος¨, διότι τό κοράκι πιστεύεται (ἐσφαλμένα) ὅτι εἶναι τό πιό μακρόβιο πουλί. Ἡ ὑπέρβαση τῶν 100 ἐτῶν ἦταν ἄλλοτε ἡ πολύ σπάνια ἐξαίρεση. Τείνει τώρα νά γίνη ὁ κανόνας. Τήν προηγούμενη χρονιά πέθαναν στήν χώρα μας τρεῖς σοφοί, πού εἶχαν ὑπερβῆ τά 100. Ὁ Σακελλαρίου, ὁ Μητσόπουλος καί ὁ Κριαρᾶς. Ὁ τελευταῖος στά 108. Ὁ Κωνσταντῖνος Δεσποτόπουλος, ὁ διαπρεπής καθηγητής τῆς φιλοσοφίας τοῦ δικαίου, πού ἔκλεισε αὐτές τίς ἡμέρες τά 103, ἐξακολουθεῖ νά γράφει μέ ἐξαιρετική σαφήνεια γιά τά νομικά καί τά ἐθνικά μας ζητήματα, πού τόν ἀπασχολοῦν. Διάβασα σέ ἀξιόπιστη ἐφημερίδα γιά ἕναν κάτοικο τῆς Ἀκράτας 103 ἐτῶν πού ἐξακολουθεῖ νά κολυμπᾶ ὁλοχρονίς καί νά ἀνανεώνει τήν ἄδεια ὁδήγησης.

Καί παίρνω γιά παράδειγμα τήν ἀτομική μου περίπτωση. Διανύω τό 87ο, πρᾶγμα πού δέν εἶχε συμβῆ ποτέ πρίν στήν οἰκογένειά μου. Ὁ πατέρας μου, πού ἦταν ὁ μακροβιότερος πρίν ἀπό ἐμένα ἀπό δικούς μου, πέθανε πρίν φτάση τά 80. Τόν κινοῦσαν σέ μιά πολυθρόνα γιατί δέν μποροῦσε πιά νά βαδίση καί σκεπτόταν μέ δυσκολία. Ἐγώ σήμερα, 40 χρόνια ἀργότερα, κάνω καθημερινῶς πολλούς ποδαρόδρομους καί ἐλπίζω νά συμφωνεῖς, φίλε ἀναγνώστη, ὅτι δέν ἔχει φυράνει τό μυαλό μου.

*

*  *

Ὁ θεατρικός συγγραφέας καί δοκιμιογράφος Bernard Shaw, πού θαυμάστηκε γιά τό σπινθηροβόλο πνεῦμα του περισσότερο ἀπό κάθε ἄλλον στόν 20ο αἰώνα, ὅταν ἔληξε ὁ Α΄ Παγκόσμιος Πόλεμος ἦταν ἀπελπισμένος γιά τήν ἀνθρωποσφαγή πού εἶχε συμβεῖ. Θά ἔπρεπε, σκέφθηκε, νά καλυφθῆ τό κενό μέ τήν παράταση τῆς ζωῆς τῶν ἐπιβιωσάντων. Ἔγραψε λοιπόν ἕνα χαριτωμένο θεατρικό ἔργο, ἐπιγραφόμενο «Ἐπιστροφή στόν Μαθουσάλα», στό ὁποῖο οἱ ἄνθρωποι ἐπιτυγχάνουν νά παρατείνουν συνεχῶς τό ὅριο τῆς ζωῆς. Τελικά ὁ θάνατος καταργεῖται!

Τό ἀστειάκι εἶναι ἐφιαλτικό. Ἄν δέν πέθαιναν οἱ ἄνθρωποι, δέν θά ὑπῆρχε χῶρος στόν πλανήτη μας οὔτε γιά νά ζοῦν ὄρθιοι.

*

*  *

Στήν πραγματικότητα τείνουμε σέ ἕναν μέσο ὅρο ζωῆς 200 ἐτῶν. Ἀναμένεται ὅτι θά ἀνέβη στά 250. Ἀλλά αὐτό δέν σημαίνει πώς θά γίνουμε ἀπρόσβλητοι ἀπό ἀρρώστειες καί ἀπό ἀτυχήματα. Γιά τήν διατήρηση στήν ζωή τοῦ γερασμένου πληθυσμοῦ τῆς γῆς, πού θά εἶναι καί τό μεγαλύτερο, θά χρειάζεται ἀπό τό ἄλλο, τό μικρότερο, νά διαθέτει πολύν μόχθο καί μεγάλο ποσοστό τοῦ κοινωνικοῦ προϊόντος. Εἶναι μεγάλη σκλαβιά νά παραστέκεσαι 24 ὧρες τό μερόνυχτο ἕναν ἄνθρωπο πού δέν μπορεῖ νά ὁρίζη τά πόδια, τά χέρια καί τό πεπτικό του σύστημα.

Ἡ μακροζωϊα θά ἔχει ἕνα βαρύ ἐπιτίμιο.

*

*  *

Ὁ τολμηρός καί πολυδιάστατος γάλλος διανοητής Albert Camus ἔγραψε τό 1942 ἕνα μακροσκελές δοκίμιο γιά τήν ματαιότητα τοῦ ζῆν. Ἡ θέση του εἶναι ὅτι οἱ ὅποιες ἱκανοποιήσεις καί χαρές προσφέρει δέν ἰσοσταθμίζουν τίς ἀρνητικές πλευρές της. Ἐπικαλεῖται πρός στήριξη τῶν ἐπιχειρημάτων του φιλοσόφους, ποιητές καί ἱστορικούς ἀπό τήν ἀπώτερη ἑλληνική ἀρχαιότητα μέχρι τῶν ἡμερῶν πού ἔγραψε τό δοκίμιο του, τό ὁποῖο τιτλοφόρησε ¨Ὁ μῦθος τοῦ Σισύφου¨.

Ὁ Σίσυφος δανεισμένος ἀπό τήν ἑλληνική μυθολογία, εἶναι ἕνας πολύ σοφός ἄνθρωπος, πού ζηλεύοντας οἱ θεοί τήν πνευματική του ἰσχύ τόν καταδίκασαν νά ἀνεβάζει ἕναν ὀγκώδη λίθο (τό προϊόν τοῦ μυαλοῦ του) σέ ἕνα βουνό μέ μυτερή κορυφή, πού ὅταν τήν ἔφθανε τό βάρος τοῦ λίθου τόν ἔκανε νά κατρακυλίση ἀπό τήν ἄλλη πλευρά καί ὁ Σίσυφος ἔπρεπε νά τόν κουβαλήση ξανά στήν κορυφή καί ἡ μάταιη προσπάθεια ἐπαναλαμβανόταν στό διηνεκές.

Ὁ Camus ἀνοίγει τό δοκίμιο του μέ τήν φράσεις «Δέν ὑπάρχει παρά ἕνα ἀληθινά σοβαρό φιλοσοφικό πρόβλημα: ἡ αὐτοκτονία. Τό νά κρίνης ἄν ἡ ζωή ἀξίζει ἤ δέν ἀξίζει τόν μόχθο νά ζήσης, εἶναι νά ἀποκριθῆς στό βασικό ἐρώτημα τῆς φιλοσοφίας.»

*

*  *

Στήν ἀρχαία Κέα ἄφηναν ἐλεύθερους τούς γέρους καί τίς γρηές πού ὑπερέβαιναν τά 70 καί ἡ παραμονή τους στήν ζωή τούς εἶχε γίνει βάρος, νά αὐτοκτονήσουν ἐάν ἤθελαν, πίνοντας κώνειο. Ὁ θεσμός αὐτός ὀνομάστηκε Κεῖον Νόμιμον, διότι νομιμοποίησε τήν ὑποβοήθηση τοῦ ἐθελούσιου θανάτου ἑνός προσώπου μεγάλης ἡλικίας, πού δέν ἤθελε πιά νά ζεῖ. Διατηρήθηκε μέχρι τούς χρόνους τῆς ρωμαιοκρατίας καί πιθανώτατα καταργήθηκε διότι οἱ Ρωμαῖοι εἶχαν ἐμποτισθῆ ἀπό τήν ἰουδαϊκή ἀντίληψη, ὅτι ἡ αὐτοκτονία ἀποτελεῖ ἁμάρτημα. Ἐμεῖς εἴτε διότι εἴμαστε ἀναθρεμμένοι στήν ἰουδαϊκή θρησκευτική παράδοση, εἴτε διότι φοβόμαστε τόν ποινικό νόμο πού ἀπαγορεύει τήν ὑποβοήθηση σέ αὐτοκτονία, εἴτε γιά νά μήν μπλέξουμε μέ τά προβλήματα τῆς πρόωρης διανομῆς τῆς κληρονομίας, ἀποκρούομε ἕναν θεσμό ὅπως τό Κεῖον Νόμιμον. Ἔτσι ἐμποδίζουμε ἀνθρώπους πού ἡ ζωή τους ἔχει γίνει μαρτυρική, νά θέσουν οἱ ἴδιοι τέλος στά βασανιστήριά τους.

Κ.Ν.